Koyunlarda Bakır Zehirlenmesi

Koyunlarda bakır zehirlenmesinin temelde 2 farklı nedeni vardır. Birincisi bakır eksikliğinin önlenmesi için bakır tedavisi sürecinin neden olduğu akut bakır zehirlenmesi, diğeri ise diyetle beraber aşırı miktarda bakır alınmasına bağlı olarak bakırın karaciğerde birikmesi sonucu oluşan kronik bakır zehirlenmesidir. Koyunlarda kronik bakır zehirlenmesi çok daha yaygın olarak karşımıza çıkmaktadır.

Koyunların karaciğerde ciddi bir bakır depolama kapasitesi söz konusudur. Fakat bir sorun meydana geldiğinde karaciğerden kan dolaşımına yüksek miktarda bakır salınımı olabilir. Bu durumda kan dolaşımına giren aşırı bakır alyuvarlara zarar vererek, parçalanmasına neden olur. Bunun neticesinde ise şiddetli bir anemi ve sarılık ortaya çıkar. Bu durum koyunu hızlı bir şekilde ölüme götürebilir. Bakır zehirlenmesine karşı spesifik bir panzehir veya tedavi yoktur. Koyunlarda bakır zehirlenmesi çok ciddi bir durumdur ve klinik belirtiler ortaya çıktığında genellikle ölümcüldür. Özellikle büyük sürülerde daha fazla vakayı önlemek için beslenme programının derhal gözden geçirilmesi gerekir.

Koyunlarda Bakır Zehirlenmesinin Nedenleri

Koyunlarda bakır zehirlenmesi yaygın bir zehirlenme nedenidir. Bunun ana nedeni karaciğer hasarına bağlı olarak bakır salınımının artmasıdır. Hijyen koşullarının kötü olması, nakliye, kötü muamele, aşırı kalabalık ortamlar, kısa süreliğine yiyecekten mahrum kalma veya kötü hava koşulları gibi stresli durumların bakır zehirlenmesini hızlandırabileceği düşünülmektedir. Son yıllarda koyun endüstrisinin büyümesi, büyük işletmelerin sayısının artması, Texel gibi bakır zehirlenmesine duyarlı ırkların daha yaygın olarak karşımıza çıkması ve bakır içeriği yüksek ucuz yem maddelerinin bulunmasıyla birlikte koyunlarda bakır zehirlenmesinin görülme sıklığı artmıştır.

Kapalı ortamlarda ve hazır yemler ile beslenen koyunlar bakır zehirlenmesi açısından daha yüksek oranda risk altındadır. Çünkü konsantre yemler ve saman, taze yem veya kök bitkilerinden daha yüksek düzeyde emilebilir bakır içerir. Bu nedenle koyunlara yönelik konsantre ve karma yemler ile beslemede bakır oranının düşük olduğundan emin olmak önemlidir. Yapılan bir çalışmada ticari gıda maddelerinde sıklıkla aşılan bir seviye olan 12 mg Cu/kg içeren diyetlerle beslenen Suffolk ve Texel ırkı kuzularda subklinik bakır toksisitesi görülmüştür. Bunun yanında Kuzey Ronaldsay ve Orkney ırklarının da bakır zehirlenmesine karşı duyarlı olduğu tespit edilmiştir.

İçki fabrikası yan ürünleri gibi ucuz yemlerin rasyonlara dahil edilmesi, yüksek düzeyde bakır içermeleri nedeniyle koyunlar için ciddi bir sorundur. Bunun yanında sığır için hazırlanan karma yemler asla koyunlara verilmemelidir. Çünkü bunlar genellikle koyunlar için yüksek oranda bakır içerir. Koyunlarda bakır zehirlenmesinin diğer olası kaynakları ise şunlardır. Ayak dezenfektanlarında bakır sülfat kullanılması, karaciğer paraziti bulaştıran salyangozlara karşı mücadele için bakır kullanılması, koyunların otlatıldığı meyve bahçelerinde bakır içeren pestisitler ve fungisitlerin kullanılması, nehirler ve akarsulardaki endüstriyel bakır atıkları ve gübrelerdir.

Koyunlarda Bakır Zehirlenmesinin Belirtileri

Koyunlarda bakır zehirlenmesinin nedenleri arasında; uyuşukluk hali, depresyon, uzanarak yatma ve halsizlik öncelikli olarak sayılabilir. Tabi ki bunlar birçok sorun ve hastalıkta görülebilen problemlerdir. Bunun yanında diş etleri, göz çevresi gibi mukozalar sararır ve ölümden sonra genel bir sarılık oluşur. Karaciğer bronz rengine döner ve mesanede koyu kırmızı idrarın varlığı karşımıza çıkar.

Kontrol ve Önleme Yöntemleri

Serbest üretim koşullarında, yüksek düzeyde bakır içermesi muhtemel olan konsantre yemlerin oranı düşük olacağından bakır zehirlenmesinin meydana gelmesi olası değildir. Bununla birlikte, özellikle bakır zehirlenmesine duyarlı koyun ırklarının tercih edildiği kapalı işletmelerde bakır içeriği düşük yemler kullanılmalıdır. İçki fabrikası yan ürünleri gibi bakır içeriği yüksek olan ucuz yemler, bakır zehirlenmesine duyarlı safkan ve melez koyunlara verilmemelidir.

Bakır eksikliğini önlemek için takviye veya tedavinin gerekli olduğu durumlarda mutlaka veteriner hekime danışılmalıdır. Herhangi bir tedavi veya önleyici tedbir uygulanmadan önce doğru şekilde bakır eksikliği teşhis edilmelidir. Koyunlarda bakır zehirlenmesi vakasının, diyetteki çinko alımının arttırılmasıyla kontrol altına alınabileceğine dair bazı araştırmalar vardır.

Koyunlarda Bakır Zehirlenmesi Tedavisi

Koyunlarda bakır zehirlenmesi şiddetine göre ölümcül olabilmektedir. Bu zehirlenmenin etkili kontrolü için gün aşırı 3-4 mg/kg oranında üç doz amonyum tetratiyomolibdat’ın deri altı enjeksiyonu kullanılabilir. Bu tedavi yöntemi, hemolitik kriz gelişen hayvanlarda karaciğer bakır içeriğinde ve karaciğer hasarında önemli bir azalmaya ve ölüm oranının azalmasına katkı sağlamıştır. Tetratiyomolibdat ve d-penisilaminin ayrıca bakırın vücuttan uzaklaştırılmasını sağlamak için faydalı olduğu da tespit edilmiştir.

Bakır zehirlenmesi semptomlarını önlemek için koyunlara verilen taze deniz yosununun tedavi edici olduğu ve kan plazmasındaki bakır seviyesinde bir azalmaya yol açtığı görülmüştür. Daha fazla karaciğer birikimini önlemek için beslenme programına molibden veya kükürt gibi bakır antagonistleri eklenebilir.

Sıkça Sorulan Sorular