Kanatlı Hayvanlarda Avian İnfluenza (Kuş Gribi)

Avian influenza yani kuş gribi tüm dünyada kanatlı hayvanları tehdit eden en önemli hastalıklardan birisidir. Avian influenza öncelikli olarak evcil kümes hayvanlarını, evcil kuşları, hayvanat bahçesi kanatlı hayvanlarını ve yabani kuşları etkileyen viral bir enfeksiyondur. Evcil kümes hayvanlarında çoğunlukla avian influenza virüsleri tipik olarak düşük patojeniteye (LPAI, Low Pathogenic Avian Influenza) sahiptir ve subklinik enfeksiyonlara, solunum yolu hastalıklarına ve yumurta üretiminde azalmaya neden olur. Bunun yanında birkaç avian influenza virüsü oldukça patojeniktir (HPAI, Highly Pathogenic Avian Influenza) çoklu organ yetmezliği, ciddi sistemik hastalıklar ve yüksek ölüm oranlarına neden olur. HPAI (Highly Pathogenic Avian Influenza) yani yüksek patojenik avian influenza virüslerinden kaynaklanan hastalığa aynı zamanda kanatlı vebası ismi verilir.

Avian İnfluenza (Kuş Gribi) Etiyolojisi ve Epidemiyolojisi

Kanatlı hayvanlarda avian influenza hastalığı, antijenik olarak homolog nükleoprotein ve matris iç proteinleri ile karakterize olan tip A ortomiksovirüsler (Alfainfluenzavirüs veya İnfluenzavirüs A) tarafından oluşturulur. Avian influenza virüsleri ayrıca 16 hemaglutinin (H1-H16) ve 9 nöraminidaz (N1-N9) alt tipine ayrılır. Bu hastalığın sınıflandırılmasında oldukça önemlidir.

Düşük patojenik kuş gribi virüsü dünya genelinde yaygın olarak karşımıza çıkar. Özellikle göç eden su kuşları ve su kıyılarında yaşayan kuşlardan sıklıkla izole edilmektedir. Ayrıca düşük patojenik kuş gribi virüsü (LPAI) bazen evcil kanatlı hayvanlardan ve farelerden de izole edilebilmektedir. Düşük patojenik kuş gribi virüsü özellikle Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki kanatlı hayvanlarında karşımıza çıkar.

Yüksek patojenik avian influenza virüsleri (HPAI), bazı H5 ve H7 düşük patojenik kuş gribi virüslerinin (LPAI) mutasyonu sonucunda ortaya çıkar. Birçok gelişmiş ülke bu hastalıktan ari olsa da, zaman zaman ülkemizde ve bazı Avrupa ülkelerinde yüksek patojenik avian influenza virüsü (HPAI) kaynaklı kuş gribi vakaları karşımıza çıkmaktadır.

Avian influenza virüslerinin inkübasyon süresi (kuluçka süresi) oldukça değişiklik göstermektedir. Yapılan çalışmalarda birkaç günden 2 haftaya kadar değişen süreler tespit edilmiştir. Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü, kontrol programları için kuluçka süresi olarak 14 günü kabul etmektedir.

LPAI viral enfeksiyonlarının morbidite ve mortalite oranları, enfeksiyona ikincil bakteriyel enfeksiyonlar veya viral enfeksiyonlar eşlik etmediği, bakım koşullarının ideal olduğu ve stres faktörlerinin az olduğu durumlarda genellikle düşüktür. HPAI virüsleri ise ikincil patojenlerin yokluğunda bile; tavuklarda, hindilerde ve diğer kümes hayvanlarında ciddi sistemik hastalıklara ve yüksek ölüm oranlarına neden olur. Ölüm oranları birkaç gün içinde %100’e kadar çıkabilir.

Kuş gribi virüsleri kanatlı hayvanlar arasında sindirim ve solunum yoluyla bulaşır. Çiftlikler arasındaki yayılma ise; biyogüvenlik uygulamalarındaki aksamalardan kaynaklı olmaktadır. Özellikle enfekte kümes hayvanlarının veya kontamine olan dışkıların çeşitli alet, ekipman ve giysiler aracılığıyla farklı noktalara taşınması bulaşmalara sebep olur. Çiftlikler arasında hava yoluyla bulaşma sınırlı mesafeler için kritiktir. Yabani kuşlardan kümes hayvanlarına bulaşmada oldukça yaygın olarak karşımıza çıkar. Potansiyel olarak evcil hayvanlar (kedi, köpek vb.), çiftlikler arasında bir aktarım vektörü görevi görebilir.

Avian influenza enfeksiyonları insanlarda genellikle nadir olarak ve bireysel vakalar halinde ortaya çıkmıştır. İnsan vakalarının çoğu Avrasya H5 HPAI virüsleri ve H7N9 LPAI virüsleri kaynaklı karşımıza çıkmaktadır. 2003 yılından Mart 2024’e kadar çoğunluğu Asya ve Afrika’da olmak üzere Avrasya kökenli H5N1 HPAI enfeksiyonuna yakalanan insan sayısı 888 adettir. Maalesef bunlardan 463’ü ölümcül olmuştur. İnsanlarda AI enfeksiyonu için birincil risk faktörü, enfekte olmuş canlı veya ölü kümes hayvanları ile doğrudan temastır. H5N1 yanında H7N9 ve H7N7 insanlarda en yaygın karşımıza çıkan türlerdir.

Avian İnfluenza (Kuş Gribi) Klinik Belirtileri

Kuş gribinin klinik belirtileri ve ortaya çıkan ölüm oranı AI virüsünün türüne, kanatlı hayvanın türüne, hastalığın şiddetine, kanatlı hayvanın bağışıklık durumuna, genel bakım ve besleme koşullarına ve stres faktörlerine göre değişiklik gösterir. Karşımıza çıkan AI virüslerinin çoğu (H1-H16 alt türleri) LPAI virüsleridir. Bununla birlikte H5 ve H7 AI virüslerinin bazıları HPAI virüsleridir ve tavuklar ile hindiler başta olmak üzere kümes hayvanları için oldukça öldürücüdür. Bunun yanında çoğu yabani kuşta AI viral enfeksiyonları subkliniktir yani herhangi bir belirti göstermez. Avrasya kökenli H5 HPAI virüsleri bir istisnadır. Bu virüsler, yabani ve evcil su kuşları ile diğer yabani ve evcil kuş türlerinde ölüme neden olmaktadır.

LPAI virüsleri kanatlı hayvanlarda hırıltılı solunum, göz ve burun akıntısı, kafa bölgesinde şişme gibi solunum yolu belirtilerine neden olur. Solunum yolundaki lezyonlar ise soluk borusu ve akciğerlerde tıkanıklık ve iltihaplanmadır. Yumurtacılarda ve damızlıklarda kuş gribinin belirtileri arasında yumurta üretiminde azalma ve kısırlık, yumurtalık yırtılması, yumurta kanalının lümeninde mukozal ödemde sayılabilir. Nadir olarak, yumurtacı ve damızlık tavuklarda akut böbrek yetmezliği ve iç organlarda ürat birikimi görülebilir.

Yüksek patojen kuş gribi virüsü eğer perakut bir seyir izlerse klinik belirtileri ve lezyonları görmek zordur. Akut vakalarda karşımıza çıkan belirtiler arasında kafada, ibikte ve burunda siyanoz ve ödem öncelikli olarak sayılabilir. Deri altı ekimotik kanamalara bağlı olarak bacaklarda ve ayaklarda ödem ve kırmızı renk değişikliği, iç organlarda ve kaslarda peteşiyal kanama ve kanlı ağız ve burun akıntısı da karşımıza çıkabilir. Ciddi şekilde etkilenen kuşlarda yeşil renkli ishal yaygındır. Perakut AI enfeksiyonundan sağ kurtulan kuşlarda tortikollis, opisthotonos, koordinasyon bozukluğu, felç ve kanatların sarkması gibi belirtiler görülür.

Avian İnfluenza (Kuş Gribi) Tanısı ve Tedavisi

Klinik bulgular tek başına kuş gribi tanısı koyabilmek için yeterli değildir. LPAI ve HPAI virüsleri, orofaringeal ve kloakal sürüntülerden ve HPAI virüsleri söz konusu olduğunda birçok iç organdan kolaylıkla izole edilebilir. AI teşhisinde agar jel immünodifüzyon testi (AGID), ELISA testi ve PCR yöntemleri kullanılmaktadır.

HPAI virüsüne bağlı enfeksiyonları; Newcastle hastalığı, kümes hayvanı kolerasının perakut septisemik formu, sıcak stresine bağlı yüksek ölüm gibi ani ve yüksek ölüm ile seyreden diğer vakalardan ayırt etmek gerekir.

Avian influenzanın tedavisi yoktur. Birçok yerde AI pozitif olan durumlarda çok ciddi karantina tedbirleri uygulanmaktadır. Eğer bir tedavi denenecekse ikincil patojenlere karşı antibiyotikler ve destekleyici bir tedavi yöntemi uygulanabilir. Özellikle büyük çiftliklerde AI durumunda yetkililere bilgi verilmeli ve en üst seviyede karantina tedbirleri uygulanmalıdır.

Avian İnfluenza (Kuş Gribi) Önlenmesi

Kuş gribi ara ara ülkemizde de karşılaştığımız oldukça ciddi bir kanatlı hayvan hastalığıdır. Bu hastalık ciddi ölümlere ve yine ciddi ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Özellikle ülkemiz ticari kanatlı işletmeciliği konusunda oldukça yoğun üretim yapan bir ülkedir ve çok fazla sayıda kanatlı işletmesi vardır. Bunlar arasındaki yakınlık ve geçişler olası bir hastalık durumunun yayılmasına ve daha ciddi kayıplara neden olmasına sebebiyet verebilir. Bu nedenle kuş gribinin bulaşmasını önlemek ve hastalığın önüne geçmek için en önemli faktör biyogüvenliktir. Biyogüvenlik kurallarına her zaman en üst seviyede dikkat etmek gerekir. Olası AI vakalarında veya yüksek ölüm durumunda ise ilgili makamlara bilgi verilmesi gerekmektedir.

Ülkemizde henüz kullanılmıyor olsa da kuş gibinin aşısı da vardır. Antijenik olarak eşleşen ve uygun şekilde uygulanan aşılar AI enfeksiyonlarını, klinik belirtileri ve ölümü ciddi oranda önleyebilir. Kuşların enfekte olması durumunda ise aşılar, virüsün çoğalmasını ve solunum ve mide-bağırsak yollarından yayılmasını büyük ölçüde azaltır.

Özellikle büyük işletmelerde ve kanatlı hayvan üretiminin çok olduğu bölgelerde ekstra tedbirler almak, giriş ve çıkışları kontrol altında tutmak, kümes içerisine girerken biyogüvenlik tedbirlerini almak ciddi kayıpların önüne geçilebilmesi için anahtar noktalardır.

Sıkça Sorulan Sorular